Aktualności
Słowo ginseng w języku chińskim znaczy – esencja człowieka i nie przypadkiem stało się częścią nazwy łacińskiej gatunku, dostarczającego sławnego i wciąż tajemniczego surowca – korzenia żeń-szenia Ginseng radix, zwanego korzeniem życia.
– żeń-szeń prawdziwy to niewielka, cieniolubna bylina o charakterystycznym korzeniu głównym, przypominającym kształtem postać człowieka. Należy do rodziny Araliaceae, pochodzi z gór Mandżurii, Nepalu i północno-wschodnich Chin, obecnie prawie niespotykana w warunkach naturalnych.
W starożytnych Chinach dostępny był tylko dla cesarza i jego dworzan, miał im zapewnić siłę, zdrowie i witalność. Wieśniakom za kradzież żeń-szenia z cesarskich lasów groziło ścięcie głowy. Do Europy Panax ginseng trafił dopiero w XII w., przywieziony przez sławnego podróżnika z Wenecji, Marco Polo . Wkrótce głośne stały się mity o niezwykłych właściwościach surowca, żeń-szeń stał się pożądanym i kosztownym lekiem. We Francji w XVIII w. osiągnął wartość złota.
Obecnie uprawy są jedynym źródłem Ginseng radix. Korzenie zbiera się z roślin 4-6-letnich. Zależnie od sposobu suszenia, uzyskuje się „czerwony” lub „biały” żeń-szeń. „Biały” to efekt suszenia korzeni na słońcu lub w temperaturze 100-200°C, „czerwony” jest wynikiem działania pary wodnej w temperaturze 120-130°C przez 2-3 godziny. Następuje wtedy karmelizacja cukrów, powodująca zmianę barwy. Ginseng radix i wyciągi z niego otrzymywane stosowane są jako adaptogeny, w celu zwiększenia możliwości koncentracji, aktywności umysłowej i fizycznej, jako leki afrodyzyjne i immunomodulujące oraz ogólnie tonizujące, wskazane szczególnie w okresie rekonwalescencji i dla osób starszych.
Działanie adaptogenne
polega, według definicji syndromu adaptacyjnego Selye, na redukowaniu reakcji stresowych w fazie alarmu i przedłużaniu tej fazy oraz zapobieganiu wystąpienia fazy wyczerpania. Chroni to organizm przed negatywnymi skutkami długotrwałego stresu. Przypuszczalny mechanizm działania adaptacyjnego żeń-szenia polega na zwiększaniu syntezy kortykotropiny (CRH) i hormonu adrenokortykotropowego (ACTH), w wyniku tego następuje zwiększanie wydzielania hormonów kory nadnerczy.
Wyniki późniejszych prac wykazały możliwość hamowania przez saponiny żeń-szenia wzrostu poziomu kortykosteronu indukowanego przez stres, co wskazuje raczej na modulujący wpływ ginsenozydów na czynność wydzielniczą osi podwzgórze-przysadka- nadnercza. Działanie adaptogenne „korzenia życia” dotyczy wielu mechanizmów i funkcji organizmu. Związki czynne żeń-szenia wpływały na procesy termoregulacji i zwiększały tolerancję zwierząt na działanie niskiej temperatury, zapobiegały negatywnemu wpływowi wysokiej temperatury na embriony mysie i zmianom biochemicznym, powodowanym przez chroniczny stres. Metabolity ginsenozydów, powstające w układzie pokarmowym, hamowały wzrost poziomu kortykosteronu w surowicy, indukowany przez działanie stresorów. Wyciąg z czerwonego korzenia żeń-szenia zwiększał wytrzymałość fizyczną szczurów. Nie wszystkie badania dawały jednoznaczne wyniki. W teście forsownego pływania korzeń żeń-szenia zmniejszał możliwości szczurów w stosunku do grupy kontrolnej.
Możliwości poznawcze
Związki czynne wpływają na pamięć i możliwości uczenia się zwierząt. W jednym z badań wyciąg G 115, zależnie od stosowanej dawki, poprawiał pamięć szczurów z pamięcią nieuszkodzoną, ale silniej działał na zwierzęta z pamięcią uszkodzoną. Izolowane ginsenozydy zwiększały aktywność umysłu i orientację przestrzenną; okazało się, że także frakcja niesaponinowa zawiera substancje poprawiające pamięć i możliwości uczenia się.
Pięć prac klinicznych potwierdziło wyniki uzyskane w badaniach na zwierzętach i wykazało działanie Ginseng radix poprawiające zdolność koncentracji, abstrakcyjnego myślenia i pamięć oraz skracające czas reakcji u ludzi. Tylko wyniki dwóch badań klinicznych nie wykazały korzystnego wpływu długoterminowego podawania wyciągu z korzeni na możliwości poznawcze pacjentów.
Oddzielną grupą badań są prace oceniające wpływ na funkcje mentalne wyciągów z liści miłorzębu i z korzeni żeń-szenia, stosowanych pojedynczo i łącznie. Wykazano korzystny wpływ na pamięć, czas reakcji, dokładność i szybkość rozwiązywania zadań preparatów stosowanych pojedynczo i łącznie. Potwierdzeniem wpływu na funkcje mózgu były wyniki badań encefalograficznych, wykazujące zmiany w przebiegu fal bioelektrycznych mózgu, po stosowaniu wyciągów z żeń-szenia i z miłorzębu.
Poprawa jakości życia
Prace kliniczne, dokumentujące wpływ preparatów z korzeni żeń-szenia na funkcjonowanie pacjentów wśród ludzi, ich stan psychiczny, wydolność umysłową i samopoczucie, to ocena wpływu na jakość życia. Badania trwające od 8 tygodni do 4-9 miesięcy wykazały poprawę większości ocenianych parametrów po długotrwałym stosowaniu żeń-szenia. Nie wszystkie prace zostały wykonane zgodnie z GCP, ale wyniki potwierdzają wieloletnią tradycję stosowania surowca jako środka poprawiającego jakość życia i samopoczucie.
Działanie antyoksydacyjne
Pro- i antyoksydacyjne działanie korzeni żeń-szenia jest warunkowane przez saponozydy, wykazujące różną, zależną od budowy aktywność. W procesie peroksydacji, powodującej hemolizę ludzkich erytrocytów, ginsenozydy działały jako antyoksydanty, wykazując wzrastającą aktywność Rb3-Rb1
Działanie immunomodulujące
Wyciągi z korzeni żeń-szenia i izolowane z surowca polisacharydy wpływały immunomodulująco na różne mechanizmy odporności komórkowej i humoralnej. Polisacharydy stymulowały aktywność mysich makrofagów, zwiększały indeks fagocytozy oraz nasilały produkcję H202 i NO, zwiększały cytotoksyczność makrofagów. Powodowały też wzrost poziomu cytokin. Pobudzenie aktywności komórek NK i ich cytotoksyczności przez wyciąg z żeń-szenia stwierdzono u pacjentów z syndromem obniżonej odporności i zespołem przewlekłego zmęczenia. Działanie stymulujące układ odpornościowy potwierdzono w trzech badaniach klinicznych. Stosowanie preparatów z żeń-szenia poprawiało parametry odporności komórkowej i humoralnej u pacjentów oraz istotnie zmniejszało liczbę zachorowań na grypę i chorobę z przeziębienia.
„Dawka nieśmiertelności”
Jeszcze nie wszystkie właściwości Panax ginseng, opisane przez anonimowego autora w czasach dynastii Han, są wykorzystywane w lecznictwie, ale wyniki badań wskazują, że korzeń żeń-szenia może znaleźć znacznie szersze niż obecnie zastosowania. Stymulacja wydzielania NO przez komórki śródbłonka i wynikające z tego działanie rozszerzające naczynia, hamowanie agregacji płytek krwi, obniżanie podwyższonego ciśnienia krwi, hamowanie aterogenezy, normalizacja poziomu glukozy – te właściwości, obserwowane w badaniach na zwierzętach, mogą być wykorzystywane w prewencji chorób układu krążenia. Coraz więcej prac dotyczy aktywności przeciwnowotworowej Ginseng radix i izolowanych z surowca ginsenozydów. Efekty doświadczeń wskazują na możliwość hamowania powstawania i rozwoju niektórych rodzajów raka i ewentualne znaczenie w prewencji. Konieczne są dalsze badania. Stwierdzony i wykorzystywany od dawna w lecznictwie wpływ na funkcje mentalne znalazł nowe zastosowanie. W opublikowanych (2008) badaniach klinicznych u 58 pacjentów z chorobą Alzheimera wyciąg z Ginseng radix znacznie poprawił funkcje poznawcze i możliwość funkcjonowania w społeczeństwie. Może ma w sobie wiele prawdy bajkowe określenie sprzed 3 tysięcy lat: Ginseng radix – dawka nieśmiertelności…