Aktualności
Wspołeczeństwach wielu krajów, szczególnie o wysokim poziomie cywilizacji, nader często występuje przykra dolegli-
wość, wymagająca skutecznego i bezpiecznego leczenia – zaparcie. Problem należy do poważnych, na co wskazuje ogromne zużycie leków przeczyszczających. Tylko w roku 1982 w USA pacjenci wydali 368 milionów dolarów [!] na laxantia, z czego 25% były to leki o działaniu stymulującym, w polskim piśmiennictwie zwane drażniącymi.
Do surowców leczniczych o tym typie działania należą
Listek i strąk senesu
Oba te surowce, zwane popularnie senesem lub senną, otrzymywane są z dwóch gatunków strączyńców, należących do rodziny Ceasalpiniaceae (brezylkowatych) – strączyńca wąskolistnego Cassia angustifolia Vahl. i strączyńca ostrolistnego Cassia acutifolia Delile o nazwie synonimicznej Cassia senna L.
Strączyniec wąskolistny
występuje w stanie naturalnym na zachodnim wybrzeżu Afryki, w Arabii oraz w Indiach. Od początku XIX w. jest powszechnie uprawiany w południowych i północnych Indiach. Surowce otrzymywane z tego gatunku eksportowane są zwykle przez Bombaj, dlatego nazwane są senesem indyjskim lub bombajskim, czasem także Tinevelly, od nazwy miejscowości w Indiach, w okolicach której prowadzi się na dużych obszarach uprawy senesu.
Strączyniec ostrolistny
rośnie dziko w Egipcie, Sudanie i w północnej Afryce. Eksportowany jest przeważnie przez Aleksandrię, dlatego nazywany bywa senesem aleksandryjskim.
Sana
Oba gatunki strączyńców to dość podobne, niewielkie (1-1,5 m wysokości) półkrzewy, zdrewniałe tylko w części dolnej, o parzystych-pierzastodzielnych 4-8 parach listków i o zebranych w grona żółtych, grzbiecistych kwiatach z jednym słupkiem o jednokomorowej zalążni, z której powstaje płaski, pergaminowaty strąk o 6-8 nasionach. Lekarze czasów starożytnych nie znali tego surowca. Spotykana w pismach Dioskuridesa nazwa cassia odnosi się do cynamonu, a nie do senesu. Strączyniec jako środek przeczyszczający został wprowadzony do lecznictwa w wiekach X-XI przez Arabów, którzy nazywali go sanna albo sana, od czego powstały popularne dziś nazwy senna lub senes. Początkowo stosowano owoce, dopiero później zaczęto używać liści jako tańszej namiastki. Był to głównie surowiec egipski, wywożony przez Aleksandrię. W pierwszej farmakopei polskiej Pharmacopea Regni Poloniae (1817) były opisane Folia Sennae que ex Alexandra advehuntur. Dopiero gdy sułtan egipski Mohammed Ali zmonopolizował handel senesem egipskim i podniósł jego cenę, zaczęto od roku 1813 uprawiać strączyniec wąskolistny w Indiach.
Senes egipski stracił swe dominujące znaczenie.
Chemizm i działanie
Działanie przeczyszczające Sennae folium i Sennae fructus warunkują antranoidy, wśród których domi-
nują diantrony (75-80%): sennozydy A, A1 i B oraz występujące w mniejszej ilości sennozydy C i D.
Pozostałe 20-25% zespołu stanowią antrony. Dzięki licznym badaniom prowadzonym od lat 30. XX w., mechanizm działania przeczyszczającego związków drażniących został dobrze poznany. Diantronowe sennozydy, pod wpływem enzymów flory bakteryjnej jelita grubego, są metabolizowane do monoantronów oraz wolnych aglikonów – sennidyn. Końcowym produktem degradacji jest reino-9-antron. To ta pochodna działa przeczyszczająco. Konieczność uwolnienia aglikonów i działanie w dolnym odcinku przewodu pokarmowego powoduje, że efekt terapeutyczny wy-
stępuje dopiero po 8 do 12 godz. po zażyciu. W działaniu przeczyszczającym sennozydów istotną rolę pełni mikroflora jelita grubego. Stwierdzono to w badaniach na zwierzętach z normalną florą jelitową, u których powstawały aktywne metabolity sennozydów i powodowały biegunkę. W przypadku zwierząt GF (nie posiadających flory jelitowej) nie powstawały produkty degradacji sennozydów i podawanie senny nie wywoływało biegunki. Działanie przeczyszczające antranoidów polega na zwiększaniu wydzielania wody i elektrolitów przez błonę śluzową do światła jelita grubego i hamowaniu resorpcji zwrotnej wody. Prowadzi to do zwiększenia objętości płynu w jelicie grubym.
Wynika też z nasilania motoryki jelita grubego. Stymulacja zakończeń nerwów czuciowych pobudza skurcze podłużne okrężnicy i hamuje skurcze segmentowe zwalniające pasaż. Powoduje to przyspieszenie przesuwania treści pokarmowej i efekt przeczyszczający. Są więc sennozydy rodzajem pro-leków, które wykazują aktywność farmakologiczną dopiero po dostaniu się do jelita grubego i degradacji przez enzymy bakteryjne do aktywnego metabolitu reinoantronu.
Senna jest lekiem skutecznym i bezpiecznym
– jeśli jest stosowana zgodnie
z zaleceniami, we właściwej i zgodnej z
osobniczą wrażliwością dawce, okazjonalnie
i nie dłużej niż kilka dni.
Autorem artykułu jest dr. n. farm. Jadwiga Nartowska. Cały artykuł dostępny poniżej.