Aktualności
Zespół metaboliczny (metabolic syndrome, MetS) definiuje się jako współwystępowanie zaburzeń metabolizmu glukozy, lipidów i wysokiego ciśnienia tętniczego, rozwijające się na tle insulinooporności, które zwiększa ryzyko cukrzycy i chorób układu krążenia. Nie jest to jednostka chorobowa, ale współistnienie u danej osoby kilku czynników ryzyka. Są nimi nadmiar tkanki tłuszczowej brzusznej, podwyższone ciśnienie tętnicze krwi, dyslipidemia (wysokie stężenie trójglicerydów i niskie stężenie dobrego cholesterolu HDL) oraz zaburzenia gospodarki węglowodanowej (nieprawidłowa glikemia na czczo lub nieprawidłowa tolerancja glukozy). Badania pokazują, że zespół metaboliczny jest czymś więcej niż tylko sumą czynników ryzyka. Ich kombinacja u tej samej osoby powoduje, że prawdopodobieństwo wystąpienia cukrzycy jest 5-krotnie wyższe, chorób układu krążenia 2-krotnie, a zgonów z przyczyn sercowo- -naczyniowych 3,5-5,5-krotnie wyższe niż w populacji ogólnej. Z tego powodu Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna (IDF) nazwała tę kombinację śmiertelnym kwartetem (Deadly Quartet).
Insulinooporność
Leży u podłoża zespołu metabolicznego. Oznacza brak wrażliwości komórek obwodowych na działanie insuliny. Ponieważ jednocześnie zmniejsza się degradacja tego hormonu w organizmie, utrzymuje się stan hiperinsulinemii (wysokich stężeń insuliny we krwi), co prowadzi do zwiększonego stężenia glukozy, nasilonej produkcji przez wątrobę lipidów i złego cholesterolu, akumulacji kwasów tłuszczowych w komórkach wątrobowych (w konsekwencji do stłuszczenia wątroby) i w tkance tłuszczowej (nasilając jeszcze otyłość). Insulinooporność powstaje na tle nadmiernego rozwoju tkanki tłuszczowej trzewnej w obrębie jamy brzusznej. Początkowo jest mechanizmem adapatacyjnym, chroniącym komórki przed przeładowaniem glukozą, później prowadzi jednak do zaburzeń patologicznych. Nadmierna ilość tkanki tłuszczowej trzewnej jest typowa dla otyłości brzusznej, ale może występować także u osób z nadwagą czy nawet prawidłową masą ciała (mówimy wtedy o otyłości metabolicznej). Świadczy o niej podwyższony obwód talii (u kobiet powyżej 88 cm, u mężczyzn powyżej 102 cm).
Patomechanizm zespołu metabolicznego
Jego zrozumienie jest warunkiem zapobiegania MetS i skutecznego leczenia. Polskie Towarzystwo Kardiologiczne, opierając się na wytycznych Europejskiego Towarzystwa Prewencji Sercowo-Naczyniowej i Rehabilitacji (EACPR) z czerwca 2016, zaleca zmianę stylu życia jako najbezpieczniejszy i najbardziej efektywny sposób zmniejszenia insulinooporności tkanek. Leczenie farmakologiczne należy pozostawić dla wybranych przypadków klinicznych. Zmiana stylu życia oznacza w tym przypadku przede wszystkim poprawę sposobu odżywiania się oraz zwiększenie aktywności ruchowej.
Zioła i przyprawy
Są doskonałym uzupełnieniem diety sanacyjnej. Ich wpływ na organizm bywa porównywany z działaniem substancji chemicznych w lekach. Korzyści z ich stosowania w zespole metabolicznym są niezaprzeczalne, ale efekty uwidaczniają się tylko przy systematycznym ich stosowaniu. Znamy wiele roślin, wykazujących działanie kardioprotekcyjne i antydiabetogenne, które można zastosować w zwalczaniu zaburzeń zespołu metabolicznego. Tu skupmy się na interesujacych nas w kontekście MetS właściwościach głogu, imbiru, czosnku i miłorzębu.
Głóg – Crataegus
Korzystne działanie wyciągu z liści i kwiatów oraz świeżych i suszonych owoców głogu w niewydolności mięśnia sercowego znane jest w medycynie od lat (właściwości głogu zostały szerzej omówione w tym numerze PANACEII w artykule pt. Kwiatostan i owoc głogu jako surowce lecznicze). Systematyczne stosowanie głogu obniża ciśnienie tętnicze, poprawia profil lipidowy krwi, jest więc bardzo przydatne w prewencji i w leczeniu MetS.
Wiele badań pokazuje, że preparaty te stanowią bezpieczną, uzupełniającą terapię dla pacjentów z łagodnym nadciśnieniem i cukrzycą typu 2, przyjmujących leki hipotensyjne, hipoglikemizujące i obniżające poziom cholesterolu. Najnowsze badania wskazują także na działanie wspomagające redukcję masy ciała, przez zmniejszenie odkładania trójglicerydów i wolnych kwasów tłuszczowych w adipocytach tkanki tłuszczowej. Tak silnie udokumentowane prozdrowotne działanie głogu powinno zachęcić do stosowania go przez osoby z zespołem metabolicznym lub nim zagrożone. Dostępność kwiatów czy owoców głogu jest obecnie mocno ograniczona, dlatego korzystajmy z dostępnych na rynku leków, na przykład Kwiatostan głogu Labofarmu oraz Tabletki tonizujące Labofarm.
Imbir – Zingiber officinale
Był badany jako środek wspomagający kontrolę cukrzycy i zaburzeń lipidowych. W badaniach na zwierzętach doświadczalnych podawanie ekstraktu alkoholowego i wodnego z korzenia imbiru powodowało obniżenie poziomu lipidów (trójglicerydów, cholesterolu całkowitego i cholesterolu frakcji LDL) oraz hamowało oksydację cząsteczek LDL, zmniejszając ryzyko miażdżycy naczyń krwionośnych. Potwierdzony jest też pozytywny wpływ imbiru na gospodarkę węglowodanową. Przyjmowanie preparatów wiąże się ze znaczącym spadkiem stężenia glukozy we krwi, głównie dzięki obniżeniu poposiłkowego poziomu glikemii i zwiększeniu syntezy insuliny przez komórki beta wysp trzustkowych. Długotrwałe stosowanie imbiru uwrażliwia tkanki obwodowe na insulinę, zmniejszając insulinooporność, co może być wykorzystane w terapii zespołu metabolicznego. W zaburzeniach gospodarki węglowodanowej, stosując systematycznie imbir, uzyskiwano niższą glikemię w doustnym teście obciążenia glukozą. Warto więc, zwłaszcza w zimie, pić codziennie rozgrzewającą herbatę z cytryną i imbirem lub dodawać go jako przyprawę do potraw. Można również, niezależnie od pory roku, przyjmować preparaty z kłącza imbiru, na przykład Motolino.
Czosnek – Allium sativum
Ma od tysiącleci dobrą sławę jako surowiec prozdrowotny. Nazwano go antybiotykiem starożytności. Wykazuje też korzystny wpływ na kontrolę glikemii. W badaniach eksperymentalnych doustna podaż homogenatu ze świeżego czosnku poprawiała wrażliwość tkanek na insulinę i istotnie zmniejszała stres oksydacyjny. Allicyna zawarta w czosnku zapobiegała też wzrostowi masy ciała u szczurów karmionych dietą bogatofruktozową. Osobom, które nie lubią dodatku świeżego czosnku do potraw, polecam na przykład leki Alliomint lub Tabletki z czosnku Labofarm.
Miłorząb – Ginkgo biloba
Pomaga w zwalczaniu insulinooporności. Badanie pacjentów we wczesnym stadium MetS, u których stosowano przez 2 miesiące ekstrakt Ginkgo biloba, wykazało znaczącą poprawę wrażliwości tkanek na insulinę oraz redukcję wskaźników stanu zapalnego (spadek produkcji białka C-reaktywnego w wątrobie i zmniejszenie wydzielania interleukiny 6 przez komórki tkanki tłuszczowej). Przewlekły stan zapalny jest czynnikiem sprzyjającym uszkodzeniom komórek oraz rozwojowi cukrzycy i miażdżycy naczyń krwionośnych.
* * *
Badania wpływu preparatów roślinnych na rozwój przewlekłych chorób metabolicznych są bardzo obiecujące. Mamy coraz więcej dowodów, także z badań na ludziach, że wykazują one istotne działanie redukujące nasilenie czynników ryzyka tych chorób. Zmniejszają zachorowalność i umieralność z ich powodu.
dr n. med. Elżbieta Trafalska