Bóle pleców, zwłaszcza nieswoiste bóle krzyża, stanowią wielki problem, z którym na co dzień stykają się lekarze rodzinni.

Prawie 85% populacji na świecie skarży się na bóle pleców, a zwłaszcza dolnego odcinka, tak zwane nieswoiste bóle krzyża (35-85% przypadków). Jak poważny jest to problem, świadczy fakt, iż w krajach rozwiniętych są one drugą z najczęściej występujących przyczyn niezdolności do pracy!
Podręczniki farmakoterapii poświęcają temu zagadnieniu dużo miejsca. W ciągu ostatnich 15 lat prowadzi się rozległe badania przyczyn powstawania i leczenia tej dolegliwości. Bóle krzyża występują w różnym wieku, ale najczęściej pomiędzy 45 a 59 rokiem życia (70-85% przypadków). Jest to dolegliwość, która powoduje ogromne koszty leczenia. W USA całkowity koszt leczenia nieswoistych bólów krzyża wynosi od 75 do 100 mld dolarów [!], w Anglii – 500 mln funtów.

Tradycyjne leczenie

polega na stosowaniu niesteroidowych środków przeciwzapalnych i fizykoterapii. W ostatnich latach coraz więcej chorych zgłasza się jednak do specjalistów medycyny naturalnej. Co czwarty chory szuka porady u specjalisty fitoterapeuty. W leczeniu różnych rodzajów bólów stosowane są preparaty ziołowe z następujących surowców: Cinnamomum camphora (cynamonowiec kamforowy), Capsicum frutescens (papryka krzewiasta, pieprz kajeński), Salix alba (wierzba biała), Melaleuca alternifolia (drzewo herbaciane), Angelica sinensis (dzięgiel chiński), Aloe vera (aloes prawdziwy), Thymus vulgaris (tymianek pospolity), Mentha piperita (mięta pieprzowa), Arnica montana (arnika górska), Curcuma longa (ostrzyż długi), Tanacetum parthenium (wrotycz maruna), Harpagophytum procumbens (czarci pazur) oraz Zingiber officinalis (imbir lekarski). Wiele z tych ziół badano farmakologicznie. Okazało się, że wyciągi z pieprzu kajeńskiego uwalniają substancję P, a substancje zawarte w preparatach z wierzby i czarciego pazura działają na układ tlenku azotu. Od lat wiadomo, że wyciągi z wierzby i czarciego pazura działają przeciwbólowo i przeciwzapalnie. Niektóre z tych ziół stosuje się w leczeniu nieswoistych bólów krzyża.

Preparaty ziołowe

W ramach Rejestru Badań Kontrolowanych Cochrane`a poddano analizie badania kliniczne obejmujące chorych cierpiących na nieswoiste bóle krzyża – zarówno ostre, trwające mniej niż 6 miesięcy; podostre, trwające więcej niż 6 miesięcy oraz przewlekłe, trwające dłużej niż rok. Jako nieswoiste bóle krzyża uznano bóle umiejscowione poniżej 12 żebra, aż do dolnego fałdu pośladka, pod warunkiem, że nie były wywołane przez infekcje, nowotwory, zrzeszotnienie kości, gościec stawowy, złamania kości, jak również nie obejmowały bólów wywołanych przez stany zapalne. W ocenie nie uwzględniono także bólów korzonkowych. Stosowano różne postacie preparatów ziołowych: wyciągi, nalewki, wywary i odwary oraz kremy i plastry. Do ostatecznej oceny przyjęto dane naukowe z wybranych i wnikliwie ocenionych przeglądów, omawiających randomizowane i kontrolowane badania kliniczne. Jako kryterium skuteczności działania stosowano ogólnie przyjęte skale do oceny dolegliwości bólowych (na przykład analogowa skala wzrokowa VAS), częstość występowania bólów oraz okres wolny od bólu. Uwzględniano również wydolność ruchową chorych, ocenianą według kwestionariusza Rolanda (RQD) oraz wskaźnik niewydolności ruchowej Oswestry (ODI). Poprawę oceniano jako procent chorych odczuwających poprawę (NRS) oraz zdolność do wykonywania pracy.
Przeszukano dostępne bazy danych: MEDLINE (od 1966 do VII 2005), EMBASE (od 1980 do VII 2005), Rejestr Prób Kontrolowanych (Cochrane Controlled Trials Register, Issue 3, 2005) oraz Dane Kliniczne Oparte na Faktach (Clinical Evidence, January 2005). Wybrane pozycje oceniało dwóch niezależnych recenzentów, według bardzo ostrych kryteriów, z uwzględnieniem opartego na faktach doboru losowego (RTC). Z wymienionych baz danych wybrano 295 prac, do ostatecznej oceny zakwalifikowano 10 pozycji, które odpowiadały założonym, ostrym kryteriom oceny, według zasad medycyny opartej na faktach. W 3 programach badawczych stosowano preparaty ziołowe Harpagophytum procumbens (czarciego pazura), następne 3 obejmowały badania preparatów z Salix alba (kory wierzby białej), w 4 pozostałych stosowano miejscowo preparaty Capsicum frutescens (pieprzu kajeńskiego). Przy ocenie skuteczności w 4 pracach porównano działanie doustnie stosowanych preparatów ziołowych z placebo, w kolejnych 2 porównano działanie ze standardową terapią lekami przeciwbólowymi. W przypadkach stosowania miejscowego leków, jako kontrolę przyjęto placebo. Zgodność co do wartości metodologicznej poszczególnych programów badawczych oceniono według statystyki kappa Cohena 0,66, przy czym wartość danych we wszystkich ocenianych programach wynosiła 6,6 (mediana 7, wartości skrajne od 5 do 9).

Salix alba a placebo

W leczeniu przewlekłego, nieswoistego bólu krzyża stosowano standaryzowany preparat z wierzby białej, w przeliczeniu na dawkę 120 mg lub 240 mg salicyny dziennie u 210 chorych, porównując działanie z placebo (n=70). Pod koniec 4 tygodnia kuracji liczba chorych, którzy przez co najmniej 5 dni nie odczuwali bólów, w grupie leczonej była większa (n=15) niż w grupie placebo (n=4). Po dawce 120 mg przestało odczuwać bóle 15 osób, a po dawce 240 mg 27 osób. Zmniejszyła się konieczność dodatkowego, „ratunkowego” zażywania tramadolu. W ciągu jednego tygodnia przyjmowało tramadol 33 chorych stosujących placebo, po preparacie z salicyną (dawka 120 mg) 10 chorych, a tylko 3 po większej dawce salicyny (240 mg), przy czym kierunek zmian na lepsze był statystycznie znamienny. Należy podkreślić, że we wszystkich przypadkach zmiany okazały się statystycznie znamienne zarówno dla wskaźnika Arhus (p < 0,02), jak i dla wskaźnika odczuwania bólu (p < 0,001). Przedstawione wyniki pokazują, że 120 mg salicyny w postaci wyciągu z kory wierzby białej przynosi ulgę chorym na nieswoiste bóle krzyża w czasie zaostrzeń przewlekłej postaci choroby.
Dla dawki 240 mg salicyny działanie oceniano w grupie 261 chorych. W tym przypadku również zwiększyła się ilość chorych, którzy nie skarżyli się na bóle w ciągu 4 tygodni terapii, przez okres co najmniej 5 dni.

Autor artykułu: prof. dr hab. med. Konstanty Zbigniew Korolkiewicz

Cały artykuł dostępny jest na stronie internetowej panacea.pl