Aktualności
Preparaty ziołowe w połączeniu z odpowiednią dietą odgrywają niezwykle istotną rolę w leczeniu wspomagającym, łagodząc objawy alergii i nietolerancji pokarmowych.
Alergie i nietolerancje pokarmowe stały się ogromnym problemem XXI wieku i zarazem wyzwaniem dla medycyny. Częstość ich występowania systematycznie wzrasta, głównie w krajach wysokorozwiniętych. Przyczyn tego zjawiska upatruje się głównie w wysokim stopniu uprzemysłowienia związanym z zanieczyszczeniem środowiska oraz przetwarzaniem i higienizacją żywności.
Alergia pokarmowa i nietolerancja pokarmowa to dwie z licznych postaci nadwrażliwości pokarmowej.
Alergia a nietolerancja
Alergia pokarmowa jest rodzajem nadwrażliwości pokarmowej zależnej głównie od przeciwciał klasy IgE (przeciwciała odpowiedzialne za reakcje natychmiastowe), występującą bardzo szybko po kolejnym kontakcie z czynnikiem uczulającym. Podczas pierwszego kontaktu z alergenem zazwyczaj dolegliwości nie odczuwa się. Natomiast przy kolejnych dochodzi do gwałtownej reakcji alergicznej (uczuleniowej).
Nietolerancja pokarmowa to nadwrażliwość wywołana przez mechanizmy niezależne od IgE, związane z metabolizmem, w których układ odpornościowy nie bierze udziału i nie odgrywa żadnej roli. Organizm po prostu nie toleruje jakiegoś składnika dostarczonego z pokarmem, a objawy takiej reakcji mogą pojawić się nawet po kilku dniach. Nietolerancja pokarmowa może wynikać z: zaburzeń enzymatycznych (niedobór enzymów niezbędnych do prawidłowego trawienia pokarmu, np. nietolerancja laktozy, której przyczyną jest brak enzymu laktazy rozkładającego laktozę w jelitach do glukozy i galaktozy), nadwrażliwości na aminy biogenne (pokarmy zawierające dużą ilość histaminy, serotoniny czy tyraminy mogą wywołać ból głowy, zaczerwienie skóry, napadowy nieżyt nosa), nadwrażliwości na dodatki do żywności (glutaminian sodu, słodziki), toksycznego działania żywności, np. zatrucie pokarmowe spowodowane obecnością bakterii.
Alergia pokarmowa zatem to nieprawidłowa reakcja układu immunologicznego, która pojawia się natychmiast po zjedzeniu pokarmu zawierającego alergen. Już niewielka jego ilość może wywołać objawy w postaci pokrzywki, obrzęku, kaszlu, trudności w oddychaniu, nudności i wymiotów, a w skrajnych przypadkach nawet wstrząsu anafilaktycznego. Alergię może wywołać każdy pokarm. Jednak za znamienitą większość reakcji alergicznych odpowiedzialne są: mleko krowie, jajka kurze, orzeszki ziemne, skorupiaki, soja, gluten, seler. Jeśli występuje uczulenie na dany pokarm, to objawy mogą wystąpić po innych pokarmach, które zawierają podobne do siebie budową alergeny (różne orzechy czy owoce morza). Jest to reakcja krzyżowa.
Alergię pokarmową łatwo można pomylić ze znacznie częstszą nietolerancją pokarmową z powodu występowania podobnych objawów ze strony przewodu pokarmowego.
Szczegółowo przeprowadzona diagnostyka pozwala odróżnić obie jednostki chorobowe i dobrać właściwą metodę leczenia.
Dieta eliminacyjna Leczenie alergii to przede wszystkim całkowita rezygnacja z przyjmowania pokarmów z czynnikiem alergizującym (dieta eliminacyjna). W przypadku nietolerancji pokarmowej często wystarcza zmniejszenie spożycia tych pokarmów, na które organizm źle reaguje.
Takim przykładem jest nietolerancja białka mleka – laktozy – spowodowana niedoborem enzymu laktazy, umożliwiającego trawienie mleka. Niestrawiona laktoza fermentuje w jelitach, powodując nagromadzenie gazów, wzdęcia, kurczowy ból brzucha i biegunkę. Ilość laktazy w organizmie zmniejsza się z wiekiem. Istnieje także wtórna postać nietolerancji laktazy związana z niektórymi chorobami jelit lub zażywaniem antybiotyków czy leków przeciwbólowych. Niektóre osoby z nietolerancją laktozy mogą pić niewielkie ilości mleka (w przypadku alergii pokarmowej na białko mleka krowiego jest to niemożliwe) i tolerują sery, jogurty oraz kefiry.
Celiakia (choroba trzewna) jest chorobą genetyczną o charakterze autoimmunologicznym (tzn. spowodowaną przez niewłaściwą reakcję odpornościową organizmu przeciw własnym tkankom) związaną z nietolerancją glutenu, białka zawartego w ziarnach pszenicy, owsa, żyta i jęczmienia. U chorych na celiakię gluten powoduje zanik kosmków jelitowych odpowiedzialnych za przyswajanie substancji odżywczych z pożywienia), co prowadzi do zaburzeń wchłaniania i niedoborów składników odżywczych w organizmie. Jest przykładem choroby, która rozwija się w wyniku interakcji pomiędzy czynnikami genetycznymi, immunologicznymi i środowiskowymi. Najczęstsze objawy dotyczą jelita, tzw. zespół złego wchłaniania (cuchnąca, połyskliwa biegunka, chudnięcie, niedokrwistość, niedobory białka). Mogą występować także objawy skórne, neurologiczne, endokrynologiczne (np. zaburzenia miesiączkowania, niepłodność) i mięśniowe (skurcze, osłabienie siły mięśniowej).
Terapia
Zasadniczym postępowaniem w leczeniu nadwrażliwości pokarmowych różnego pochodzenia jest odpowiednia dieta. Leczenie żywieniowe wspomaga się leczeniem farmakologicznym, zwłaszcza w ciężkich przypadkach alergii, żaden jednak lek chemiczny czy ziołowy nie będzie skuteczny bez diety. Stosuje się doustne leki przeciwhistaminowe (w przypadku występowania zmian skórnych), glikokortykosteroidy (krótkotrwale w nasilonych objawach zapalenia przewodu pokarmowego), adrenalinę (we wstrząsie anafilaktycznym), preparaty witaminowe, preparaty ziołowe oraz immunoterapię. Coraz większym uznaniem cieszy się stosowanie probiotyków i synbiotyków (połączeń probiotyków i prebiotyków)
Tymianek, majeranek, czosnek, cebula, szczypiorek, pietruszka, mniszek lekarski, kminek, koper, rozmaryn, mięta, melisa to tylko niektóre surowce stosowane w ziołolecznictwie, które od dawna królują w kuchni, wspomagając procesy trawienne, łagodząc stany zapalne układu pokarmowego, wspomagając procesy regeneracji i detoksykacji, działając przeciwdrobnoustrojowo i przeciwdziałając wzdęciom. Można również zastosować gotowe preparaty ziołowe dostępne w aptekach, jak np. Tabletki przeciw niestrawności. W przebiegu biegunek korzystne jest stosowanie probiotyków i prebiotyków oraz ziół o działaniu przeciwbiegunkowym, przeciwdrobnoustrojowym i ściągającym w postaci gotowych mieszanek zawierających korę dębu, kłącze pięciornika, liść mięty pieprzowej, nasienie płesznika czy liść szałwii. W podróży nieocenione mogą okazać się tabletki przeciwbiegunkowe z korą dębu lub taniną (Quecor).
Kupując preparat ziołowy lub probiotyk, zwracajmy uwagę na jego rodzaj i pochodzenie. Wybierajmy zawsze preparaty o statusie leków, gdyż te gwarantują najwyższą jakość, skuteczność i bezpieczeństwo stosowania, które są szczególnie istotne u osób z obciążeniami przewodu pokarmowego.
Dr n.med. Natasza Balcer-Dymel
Adiunkt w Wyższej Szkole Uni-Terra w Poznaniu, specjalistka ds. żywienia, farmaceutka.